نظرات امام خمینی (ره) در مورد حلاّج

صوفیان و عده ای از مخالفین تصوف سعی نموده اند بیتی که در آن حضرت امام (ره) می فرمایند: « همچو منصور خریدار سر دار شدم » را به عنوان دفاع ایشان از تصوف و حلاّج ذکر کنند؛ امّا آیا واقعا اینگونه است؟

در پاسخ باید گفت که در ادبیات فارسی منصور نماد مقاومت، هر چند در راه باطل شده که در راه عقیده خود بر سر دار رفت. از این رو در اشعار این گونه استفاده می شود و می توان نظر امام خمینی (ره) را این چنین تعبیر کرد، مانند تشبیه اهل بخشش به حاتم طائی که به کرم مشهور شده است.

مخالفت های ایشان با حلاّج و شطحیات در سایر آثار واشعار ایشان ، نشانه این موضوع است.

حضرت امام خمینی (ره) پس از نقل داستانی از بیابان گردی حلاّج و ابراهیم الخواص ، می فرمایند : این دو مر جاهل به مقام توحید و توکل بودند؛ زیرا صحرا گردی و قلندری را با مقام توکّل اشتباه کردند، و ترک سعی و از کارانداختن قوایی را که حق تعالی عنایت فرموده به خرج توحید و توکّل گذاشتند.

(شرح حدیث جنود عقل و جهل/ص214)

ایشان در شعری خطاب به حلاج می فرمایند:

گرتو آدم زاده هستی علّم الاسماء چه شد                قاب قوسینت کجا رفته است أو أدنی چه شد؟

بر فراز دار، فریاد انا الحق می زنی                           مدعی حق طلب إنّیت و إنّا چه شد؟

مرشد از دعوت به سوی خویشتن بر دار دست           لا الهت را شنیدستم ولی الاّ چه شد؟

(دیوان امام خمینی(ره)/ص94)

ایشان در جای دیگر می فرمایند :

از صوفی ها صفا ندیدم هرگز                                  زین طایفه من وفا ندیدم هرگز

زین مدعیان که فاش انا الحق گویند                         با خودبینی فنا ندیدم هرگز

(دیوان امام خمینی(ره)/ص217)

تا کوس انا الحق بزنی خودخواهی                          در سرّ هویّتش تو نا آگاهی

بردار حجاب خویشتن از سر راه                               با بودن آن هنوز اندر راهی

(دیوان امام خمینی(ره)/ص248)

گر نیست شوی کوس انا الحق نزنی                        با دعوی پوچ خود معلق نزنی

تا خودبینی تو، مشرکی بیش نیی                          بی خود بشوی که لاف مطلق نزنی

(دیوان امام خمینی(ره)/ص246)

و در بیتی دیگر سروده :

فریاد انا الحق ره منصور بود                                                یارب مددی که فکر راهی بکنیم

(دیوان امام خمینی(ره)/ص226)

اما از علمای شیعه ، کسانی که به مخالفت منصور حلاّج برخاسته اند عبارتند از :

1) شیخ ابوالقاسم حسین بن روح، سومین وکیل خاص امام زمان (عج) است.

2) شیخ مفید(413-336ق) که به حق هر چه برای شیعه مانده از زحمات اوست.حتی مخالفان نیز او را مجدد شیعه در رأس سده چهارم دانسته اند.

3) شیخ محمد بن ابی یعقوب معروف به ابن ندیم بغدادی (متوفی بعد از 377ق)

4) شیخ علی بن حسین بن موسی بن بن بابویه قمی، پدر مرحوم صدوق که امام زمان (عج) برای او در توقیعی دعا نموده و او را ستایش کرده است.

5) شیخ الطائفه محمد بن حسن طوسی (460-385ق) که حلقه اتصال متقدمین و متأخّرین به شمار می آید و غالب علوم از ناحیه او به دست ما رسیده است.

6) ابوسهل اسماعیل بن علی نوبختی (متوفی402ق) صاحب کتاب فرق الشیعه.

وبسیاری دیگر از علمای شیعه همچون مقدس اردبیلی، شیخ حر عاملی و .... .